Κάιρο

I

Η παλαιότερη ελληνική εφημερίδα του Καΐρου. Ιδρύθηκε το 1873 από τον M.K. Νομικό και αργότερα πέρασε στην ιδιοκτησία των Γ. Μαυράκη, Μ.I. Νομικού και τέλος του Α. Βαμβακούκη. Το τελευταίο της φύλλο τυπώθηκε στις 5 Ιανουαρίου 1895. Η εφημερίδα, αρχικά εβδομαδιαία και αργότερα καθημερινή, έπαιξε σημαντικό ρόλο στον απελευθερωτικό αγώνα της Αιγύπτου, καθώς υποστήριζε αντιαποικιακές θέσεις. Όπως γράφει χρονικογράφος της εποχής, η εφημερίδα τόλμησε «ν’ ανθίσταται κατά της ολοσχερούς εξαγγλίσεως της Αιγύπτου και να κηρύττει τα ιερά και απαράγραπτα της νειλορρύτου χώρας δικαιώματα».

II

(αραβ. El Qahirah, διεθν. Cairo). Πόλη (6.789.476 κάτ. το 1996), πρωτεύουσα της Αιγύπτου και του ομώνυμου κυβερνείου (214 τ. χλμ.) της χώρας. Χτισμένη στην πεδιάδα που βρίσκεται μεταξύ της όχθης του Νείλου και της απόκρημνης αναβαθμίδας του λόφου Μοκάταμ, ο οποίος παλαιότερα παρείχε εύκολη δυνατότητα άμυνας, εκτείνεται κατά μήκος του ποταμού, στο σημείο όπου ο Νείλος διαιρείται σε δύο βραχίονες, από τη Ροζέτη και τη Δαμιέτη, και σχηματίζει την αρχή του δέλτα του.

Η σύγχρονη –ευρωπαϊκού τύπου– πόλη, με γραφεία, τράπεζες, καταστήματα, ξενοδοχεία, μεγάλους δρόμους με γεωμετρική δικτύωση (ανάμεσα στους οποίους ο πολυσύχναστος Μούσκι), κήπους (όπως ο Εζμπεκίγιε που δημιουργήθηκε στη θέση ενός αξιοποιημένου τέλματος) και μεγάλες συνοικίες, σχηματίστηκε παράλληλα με τον αρχαίο αραβικό πυρήνα.

Σήμερα, η μητρόπολη εκτείνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στη δεξιά όχθη του Νείλου, ο οποίος έχει τέσσερις γέφυρες (στην αριστερή όχθη βρίσκονται ορισμένα προάστια, από τα οποία το σπουδαιότερο και πιο πυκνοκατοικημένο είναι η Ελ-Γκίζα), και στα νησιά Ελ-Γκεζίρα και Ελ-Ρόντα, φτάνοντας στα ΒΑ τον δορυφόρο-κέντρο της Ηλιούπολης, που δημιουργήθηκε το 1906 μέσα στην έρημο. Το ιστορικό κέντρο διατηρεί τα χαρακτηριστικά στοιχεία της αραβικής πολεοδομίας, με τα τζαμιά, τα χαμηλά σπίτια και τους πολύ στενούς δρόμους.

Η αιγυπτιακή πρωτεύουσα αποτελεί σήμερα μεγάλο βιομηχανικό κέντρο, με συγκροτήματα χαλυβουργίας, μηχανουργίας (συναρμολόγηση αυτοκινήτων), χημικών προϊόντων, υφαντουργίας, ειδών διατροφής (εργοστάσια ζυμαρικών), επεξεργασίας του καπνού, υαλουργίας και κεραμικής. Τα διυλιστήρια πετρελαίου της Μοστορόντ, στη βόρεια περιφέρεια του αστικού πυρήνα, εξυπηρετούνται από τον πετρελαιαγωγό Σουέζ-Κ. Σπουδαίος οδικός και σιδηροδρομικός κόμβος, που συνδέεται με την Αλεξάνδρεια, το Ασουάν, το Σουέζ, το Πορτ Σάιντ και τον διεθνή αερολιμένα, η πόλη είναι επίσης αξιοσημείωτη γεωργική αγορά και σημαντικό εμπορικό και τουριστικό κέντρο, στη διασταύρωση των διακινήσεων μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και κεντρικής και νότιας Αφρικής.

Οι κοπτικοί ναοί Αγίου Μιχαήλ, Αμπού Σάργκα και αλ-Μουαλάκα, το μεγάλο τουλουνιδικό τζαμί, τα τζαμιά Αλ-Άζχαρ (970-971), Αλ-Τζουγιούσι (1085), Αλ-Χασάν (14ος αι.) και Αλ-Μουάγιατ (15ος αι.), η ακρόπολη του Σαλαδίνου με το αλαβάστρινο τζαμί και το ανάκτορο Ελ Γκαουχάρα, οι τάφοι των χαλίφηδων, ορισμένα τμήματα από τα φατιμιδικά τείχη με τις πύλες Μπαμπ αλ-Φουτούχ, Μπαμπ αλ-Νασρ και Μπαμπ Zουάιλα αποτελούν τα πιο ενδιαφέροντα μνημεία της πόλης. Από τα άλλα οικοδομήματα γνωστότερα είναι η ακρόπολη, το φρούριο, που χρονολογείται από το 1166, και ο τάφος του σουλτάνου Χασάν (14ος αι.).

Από την κυριότερη πλατεία της Ελ-Γκίζα ξεκινά ο δρόμος των πυραμίδων που οδηγεί στα ταφικά μνημεία του Χέοπα, του Χεφρήνου (με το κολοσσιαίο άγαλμα της Σφίγγας) και του Μυκερίνου, που περιβάλλονται από τις μικρότερες πυραμίδες των βασιλισσών και από τους μασταμπάδες (πυραμιδοειδή ταφικά μνημεία) των κρατικών λειτουργών. Η πολιτιστική σπουδαιότητα του Κ. οφείλεται ακόμα στο ότι είναι έδρα πανεπιστημίων (όπως το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Κ., το Πολυτεχνικό Ινστιτούτο Κ., το Ανώτερο Ινστιτούτο Οικονομικών και Εμπορίου, το Κολέγιο Καλών Τεχνών και το Ανώτερο Ινστιτούτο Θεατρικών Σπουδών), ανάμεσα στα οποία εκείνο του Αλ-Άζχαρ (ιδρύθηκε το 972, διαθέτει μια βιβλιοθήκη αφιερωμένη κυρίως στις θρησκευτικές σπουδές και είναι το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο σε ολόκληρο τον ισλαμικό κόσμο), πολυάριθμων μουσείων (αιγυπτιακό, κοπτικό, αραβικής τέχνης), της Ακαδημίας της Αραβικής Μουσικής και της Αιγυπτιακής Εθνικής Βιβλιοθήκης (η οποία ιδρύθηκε το 1871 και διαθέτει περίπου 850.000 τόμους έργων).

Ιστορία. Η αρχαιότερη ανθρώπινη εγκατάσταση στην πόλη χρονολογείται από την εποχή του Τραϊανού, όταν δημιουργήθηκε ένα ρωμαϊκό οχυρό (Βαβυλώνα), ανάμεσα στα τείχη του οποίου ιδρύθηκε, κατά την παλαιοχριστιανική εποχή, η κοπτική πόλη. Το 640 κατελήφθη από τα αραβικά στρατεύματα του Αμρ ιμπν αλ-Ας, ο οποίος αμέσως ίδρυσε τη νέα πρωτεύουσα (Αλ-Φουστάτ) στα Β του αρχαίου κέντρου (το σημερινό προάστιο που ονομάζεται Παλαιό Κ.). Η πόλη γνώρισε κάποια ακμή και αναπτύχθηκε προς τα Α υπό τη διακυβέρνηση των Τουλουνιδών, πρώην Τούρκων σκλάβων των Αββασιδών χαλίφηδων, οι οποίοι μεταξύ 868 και 905 δημιούργησαν μια σύντομη, ανεξάρτητη δυναστεία από τη Βαγδάτη. Η χρυσή περίοδος του Κ. (η πόλη ιδρύθηκε το 969 από τον Φατιμίδη στρατηγό Τζάουχαρ κοντά στο ρωμαιοβυζαντινό φρούριο της Βαβυλωνίας) συνέπεσε με τη βασιλεία των Φατιμιδών (969-1171). Εκείνοι περιέβαλαν τα παλαιότερα προάστια με τείχη και τους έδωσαν την όψη μεγάλων πόλεων, διακοσμώντας το Κ. με αναρίθμητα θρησκευτικά, πολιτικά και στρατιωτικά μνημεία. Η πόλη διατήρησε τη λαμπρότητά της κατά την περίοδο του Σαλαδίνου (1171-93)και των Μαμελούκων (1250-1517), αλλά παράκμασε υπό την τουρκική κυριαρχία (16ος-18ος αι.). Η σύγχρονη ανάπτυξη της πόλης χρονολογείται από τον 19ο αι. όταν, ύστερα από την εκστρατεία του Ναπολέοντα (1798-1801), το ενδιαφέρον της Ευρώπης στράφηκε σε αυτήν. Η ακόλουθη βρετανική κατάληψη έδωσε ώθηση στην πολεοδομική επέκταση και στη δημογραφική αύξηση του Κ. Με το σύμφωνο του Κ. (22 Μαρτίου 1945) και τη συγκρότηση του Αραβικού Συνδέσμου –εθελοντικού συνδέσμου ανεξάρτητων αραβικών χωρών, που στοχεύει στην ενδυνάμωση των δεσμών ανάμεσα στα κράτη-μέλη και στην προαγωγή των κοινών ενδιαφερόντων τους– το Κ. ορίστηκε πρωτεύουσα της Αιγύπτου.

Μερική άποψη του Καΐρου, στις όχθες του Νείλου.

Άποψη της συνοικίας με τα αξιολογότερα τζαμιά του Καΐρου.

Φωτογραφία του Καΐρου (στο κέντρο), πρωτεύουσας της Αιγύπτου και μεγαλύτερης πόλης της Αφρικής, από δορυφόρο της NAΣA, τον Μάρτιο του 1994 (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov).